RIP PHILIP ROTH *19.03.33 †22.05.18
Philip Roth is overleden. Hij verliet het aardse leven op 22 mei 2018. Roth’s boeken behoorden tot de fundamenten van Amerikaanse bibliotheken. De bescheiden Amerikaanse romanschrijver, essayist en schrijver van korte verhalen met de doorlopende wenkbrauwen behoorde decennialang tot de absolute top van de Amerikaanse literatuur. De provocerende karakters in zijn vaak zwartgallige, komische verhalen wekten vaak zowel ergernis als bewondering op.
Bijna vijf decennia beschreef hij de Amerikaanse psyche vanuit het gezichtspunt van een Joodse man uit New Jersey. Zijn stukken wierpen een licht op een chaotisch Amerika in de Koude Oorlog met sinistere humor, waarmee hij vele begerenswaardige literatuurprijzen in de wacht sleepte. Terwijl de Beatles plaatsmaakten voor disco en de Stones voor hairmetal, zorgde Roth voor een lach en een traan bij zijn lezerspubliek.
Roth weigerde het etiket Joods-Amerikaanse schrijver opgeplakt te krijgen. Hij hield vol dat hij simpelweg een Amerikaanse schrijver was. De semi-autobiografische karakters uit zijn boeken schetsen echter een heel ander beeld. Zo verkennen zijn mannelijke hoofdpersonen het Joodse leven in Amerika. Daarbij spelen mannelijkheid, vrouwelijkheid, maar ook antisemitisme een belangrijke rol. Roth zei eens: “Het vervalsen van mijn levensgeschiedenis, het beramen van een half imaginair bestaan uit het werkelijke drama van mijn leven, ís mijn leven”.
EEN VEELSCHRIJVER
Roth schreef meer dan 30 boeken. Zelfs mensen die niet van zijn boeken houden, of eigenlijk helemaal niet in lezen geïnteresseerd zijn, hebben vast wel eens van zijn derde roman Portnoy’s Klacht gehoord. Een compromisloos boek over lust. Hiermee bereikte hij de absolute literaire sterrenstatus en wereldwijde erkenning. Dat was echter in 1969. Decennia later was er een revival van Roth. Toen hij tegen de zeventig begon te lopen, leverde hij een explosie aan creatief werk. Elk jaar een verbazingwekkend boek. Niet altijd een Amerikaanse klassieker, maar altijd choquerend, inzichtelijk, intelligent en tot gedachten stemmend. Toen hij 72 jaar was, kwamen zijn personages in opstand tegen ouderdom. De mannelijke hoofdkarakters werden daarbij nog steeds door hun mannelijke seksdrift en verwardheid over vrouwen geteisterd. De alter ego’s van Roth verkenden veel emotionele en libidineuze gemoedstoestanden.
Zijn vrouwelijke personages zorgen voor verbijstering onder eigentijdse, intelligente, gepromoveerde vrouwen uit New Jersey. Ook frustreren veel van de stereotypen in zijn boeken de hedendaagse feminist. Sommigen hebben zelfs opgemerkt dat hij vrouwen totaal niet begreep. Zijn werk bevat een aantal zeer confronterende teksten en dialogen. Is hier sprake van kunst, zaken uit het dagelijks leven, of sarcastische en ironische provocatie? Maakte hij oprecht van zijn hart geen moordkuil, of speelde hij de rol van provocateur? Hierin lijkt de schoonheid te liggen. Het is soms gewoon niet van elkaar te onderscheiden. Zeker is echter dat hij met opzet rabbijnen provoceerde die daar vervolgens publiekelijk op reageerden en daarmee zijn gewenste schandelijkheid creëerden. Net zoals Zuckerberg zijn middelvinger opstak naar Harvard, waardoor de faculteit hem beroemd maakte.
EEN LITERAIRE REUS
Roth was een vooraanstaand schrijver van wereldliteratuur. Als een van de grote drie domineerde Roth, evenals Saul Bellow en John Updike, de Amerikaanse literatuur gedurende de tumultueuze na-oorlogse periode tot aan de Vietnam-oorlog. Zijn steeds terugkerende ik-figuur Nathan Zuckerman komt voor in zeven romans en levert commentaar op het leven van een fictieve romanschrijver – een afspiegeling van Roth’s eigen leven. Vervolgens wordt een andere ik-figuur opgevoerd; David Kapesh, die voorkomt in nog eens drie boeken. Altijd werden dezelfde thema’s gebruikt met een verwoestende intelligentie. Roth wist mensen te prikkelen met innemende personages, het verdoezelen van fictie, werkelijkheid en misschien ook wel zaken uit zijn dagelijks leven.
Het is altijd een trieste zaak wanneer een briljante, creatieve geest komt te overlijden. Of dat nu door ouderdom of ziekte is. Roth ging ten onder aan hartfalen. Hij laat een oeuvre na dat decennia omvat, waaronder talloze literaire klassiekers. Met een verzameling innemende verhalen, waaronder Goodbye, Columbus en kort voor zijn dood I Married A Communist, ontving Roth tijdens zijn schrijverscarrière tal van prijzen, zoals de Pulitzerprijs, de National Book Critics Circle Award en de Franz Kafka-Literatuurprijs.
Tijdens zijn decennialange schrijversloopbaan spitte Roth diep in zijn persoonlijke ervaringen, maar deed hij ook pure fantasie tot leven komen. Liefdevol werd hij een “humorgeleerde” genoemd, die een wereldberoemde komiek had kunnen zijn als het schrijven mislukt was. Zijn literaire vakmanschap was vaak vulgair, soms onovertroffen, maar altijd boeiend en controversieel. Roth wordt bedroefd gemist door zijn liefhebbers. En nieuwe lezers van zijn werk zullen alleen nog maar meer willen lezen.
